Kur dhe si u shpik loja e shahut ?   

Loja e shahut konsiderohet si loja globale më mistike dhe interesante për zhvillimin e trurit te njeriut, e njejtë në gjithë botën. Shumica e luajnë, por kur, si  dhe nga kush u shpik loja e shahut?

Do të shikojmë pak nga historia se kur dhe si u shpik loja e shahut dhe si u shpërnda në gjithë botën.

Shahu është një nga lojërat më të njohura dhe më të dashura në botë. Kombet e Bashkuara vlerësojnë se afër 605 milionë njerëz në mbarë globin - ose rreth 8% e popullsisë së botës - e luajnë rregullisht.

Shahu ka ekzistuar shumë më gjatë se çdo person i gjallë sot. Por ku e ka origjinën loja dhe sa e vjetër është ajo?

Ku e ka origjinën shahu?

Origjina specifike e shahut, duke pasur parasysh moshën e lojës, është e vështirë të përcaktohet me saktësi. Përderisa nuk ka asnjë person që mund të vlerësohet si krijuesi i vetëm i shahut, shumica e historianëve mendojnë se loja e ka origjinën në Indi.

Kenneth W. Regan, një mjeshtër ndërkombëtar shahu dhe një profesor i asociuar i shkencave kompjuterike dhe inxhinierisë në Universitetin në Buffalo në Nju Jork në një email drejtuar Live Science tha: "Përveç që ka atribuime historike në Indi më herët se në Lindjen e Mesme, unë pranoj emërimet nga linguistika." 

"Fjala moderne 'shatranj', e përdorur si në persisht ashtu edhe në arabisht, rrjedh qartë nga sanskritishtja 'chaturanga'," tha Regan. "Dhe kjo është 'chatur', rrënja e latinishtes 'quattuor', [që do të thotë] katër, plus 'anga' që do të thotë gjymtyrë."

Emri sanskritisht "chaturanga" përkthehet afërsisht në "katër anëtarë të një ushtrie", sipas Fjalorit të Etimologjisë Online me katër anëtarët që janë elefantë, kuaj, karroca dhe këmbësorë. Përsëritjet e para të shahut - duke përfshirë versionin më të hershëm të njohur, i cili daton në vitin 760 pas Krishtit, sipas Chess Central përmbanin copa karroce dhe elefanti. Këto u zëvendësuan përfundimisht nga roku dhe peshkopi, përkatësisht.

Një individ i vetëm nuk mund të emërohet si shpikësi i shahut, një legjendë e lashtë - një fabul e vjetër që nuk duhet kuptuar fjalë për fjalë - emëron Vezirin e Madh Sissa Ben Dahir si krijuesin e lojës. Sipas tregimit, ai ia dhuroi tabelën e parë të shahut mbretit Shirham të Indisë, por duke pasur parasysh referencën më të hershme të shkruar të kësaj përralle është nga viti 1256, ka shumë të ngjarë që jo vetëm të jetë apokrife, por të mos ketë bazë në realitet.

Megjithatë, jo të gjithë historianët pajtohen se shahu e ka origjinën në Indi. Në një ese të vitit 1996, shahisti dhe historiani spanjoll Ricardo Calvo (i cili vdiq në vitin 2002) shkroi se "me siguri është shpikur në Iran", një përfundim i arritur kryesisht mbi bazën që literatura e lashtë persiane përmend shahun më parë. Megjithatë, konsensusi i përgjithshëm mbetet se loja u shpik në Indi; Në të vërtetë, mbështetësit e historisë së origjinës persiane priren të jenë nga Irani, dhe kështu mund të mos jenë plotësisht të paanshëm.

Kur u shpik shahu?

Sipas  revistes ‘Britannica’, "Nuk ka asnjë provë të besueshme që shahu ka ekzistuar në një formë që i afrohet lojës moderne para shekullit të 6-të."

Që nga ajo kohë, loja ka evoluar, me kultura të ndryshme që kanë sjellë ndryshime të vogla dhe të mëdha gjatë shekujve.

"Të gjitha kulturat kryesore rajonale - ato të pasura dhe të unifikuara mjaftueshëm për t'u zgjeruar gjeografikisht - kishin format e tyre të shahut," tha Regan, duke vënë në dukje se disa versione ishin më të mira se të tjerat. "Lojërat arabe në çdo tabelë të madhësisë ishin mjaft të suksesshme," tha ai. Kjo është kryesisht për shkak se pjesët nuk ishin aq të shkathëta apo dinamike sa janë sot, dhe si rezultat shumë ndeshje përfunduan në barazim.

Megjithatë, me kalimin e kohës, shahu u bë më i standardizuar. Regan theksoi ndikimin e matematikanit të shekullit të 15-të, Luca Pacioli, i cili shkroi "De ludo schacorum" ("Mbi lojën e shahut"). Dorëshkrimi, i cili gjithashtu u bë i njohur si "Schifanoia" ("Mërzitja e mërzisë"), u vendos shpejt si diçka si një bibël shahu, duke kodifikuar në thelb një lojë që deri në atë moment i ishte nënshtruar një mori ndryshimesh rajonale.

Pra, pse shahu ka mbetur i popullarizuar për kaq shumë kohë dhe pse luhet më gjerësisht se lojërat e tjera të lashta, të tilla si Go, e cila konsiderohet loja më e vjetër e tavolinës në botë dhe ka rreth 60 milionë lojtarë të rregullt - një e dhjeta numri i shahistëve?

"Shahu është një lojë që mund ta shijoni në shumë nivele të kompetencës," tha Regan. Thënia është, 'Shahu është një pellg në të cilin mund të pijë mushkonja dhe mund të lahet një elefant'." Go është më e vështirë (për mua) se shahu. Go është natyrshëm një lojë më e thellë dhe më sfiduese. Më dhemb koka pas një loje të rastësishme të Go, por jo me shah!" 

Marrë nga: Live Science